در این قسمت، لازم است که امور زیر، بررسی گردد:
1- دقّت در انتخاب همسر.
۲- انتخاب همسر با کیست؟
٣- ویژگیهای همسر ایدهال اسلامی و یک شوهر شایسته.
1- دقّت در انتخاب همسر
انتخاب همسر، چه برای مرد و چه برای زن، یک مرحله جدید و سرنوشتساز است. آنها میخواهند تا آخر عمر، شریک غم و شادی همدیگر باشند. بنابراین، نباید در این باره سطحی عمل کرد، بلکه دقّت و توجّه عمیق و مشورت و بررسیهای دیگر لازم است. هم باید مرد در انتخاب همسر دقّت کند و هم زن در انتخاب شوهر. هر دو باید بدانند که بخش مهمی از خوشبختی یا بدبختی آنها، در رابطه با همسر ایشان است.
در مورد انتخاب همسر، ابراهیم کرخی میگوید:
به امام صادق(ع)عرض کردم: همسری همدم و سازگار داشتم که از دنیا رفت. اکنون درصدد انتخاب همسر دیگر هستم.
امام صادق(ع) فرمود: نیک بنگر که خود را در چه جایگاهی میگذاری و چه کسی را شریک مال و دین و اسرار خود میسازی. اگر از این کار، ناگزیر هستی، دوشیزهای پیدا کن که خوشرفتاری نیک خلق باشد. بدان که زنان آنگونه هستند که این شاعر میگوید:
أَلَا إِنَّ اَلنِّسَاءَ خُلِقْنَ شَتَّى/ فَمِنْهُنَّ الْغَنِيمَةُ وَ الْغَرَامُ
وَ مِنْهُنَّ الْهِلاَلُ إِذَا تَجَلَّى/ لِصَاحِبِهِ وَ مِنْهُنَّ الظَّلاَمُ
فَمَنْ يَظْفَرْ بِصَالِحِهِنَّ يَسْعَدْ/ وَ مَنْ يَعْثُرْ فَلَيْسَ لَهُ اِنْتِقَامُ.
«آگاه باش! زنان، گوناگون آفریده شدهاند. بعضی غنیمتی ارزنده و دلاور و دلربا هستند و بعضی مانند ماه یکشبه برای شوهر خود میدرخشند و بعضی چهره تاریک دارند. هر کس دارای همسر شایسته گردد، پیروز و سعادتمند گردد و هر کس در این راه، به خطا رود، چون گرفتاری بیچاره است».[1]
نیز امام صادق(ع) فرمود:
«إِنَّمَا الْمَرْأَةُ قَلاَّدَةٌ فَانْظُرْ مَا تَتَقَلَّدُ؛
زن همانند گردنبند است. نیک بنگر که چه گردنبندی را به گردنت آویزان میکنی».[2]
در مورد انتخاب شوهر، دختران و زنان و اولیای آنها باید توجّه داشته باشند که انتخابشان بر اساس دین و اخلاق باشد و آینده خود را با انتخاب صحیح خود، پیریزی کنند.
حسین بن بشار، دختری داشت و یکی از خویشانش که اخلاق نیکی نداشت، از دختر او خواستگاری کرد. او در نامهای برای حضرت رضا نوشت که چنین فردی برای خواستگاری دخترم آمده است. به او جواب مثبت بدهم یا جواب منفی؟
حضرت رضا(ع) در پاسخ نوشت:
«لاَ تُزَوِّجْهُ إِنْ كَانَ سَيِّئَ الْخُلقِ؛
اگر او بداخلاق است، جواب منفی بده».[3]
پیامبر(ص) فرمود: وقتی که دختر خود را شوهر میدهی، او را پای بند شوهر مینمایی (؛ زیرا به وسیله ازدواج، زن در سلطه مرد قرار میگیرد و اموری مثل طلاق، مخارج زندگی، تهیّه مسکن و... در اختیار مرد است).
بنابراین نیک بنگر که فرزند نازنین خود را پای بند چه کسی میکنی؟[4]
بنابراین، در انتخاب همسر باید با چشم و گوش باز، اقدام کرد و بیگدار به آب نزد. البته نه در حد وسواس، بلکه حتماً باید مسئله دین و اخلاق و تناسب فرهنگی دو خانواده در مرحله اول، مدنظر باشد؛ ولی در بقیّه امور، با توافق طرفین میتوان کار را سبک و سنگین کرده و با آسانگیری و اغماض، حل نمود.
توجّه به سیرت و صورت زن، هنگام انتخاب
قبلاً اشاره شد که برای برقراری ازدواج و تداوم آن، باید به انگیزهها و عوامل برقراری، توجّه کرد. یکی از آنها «هماهنگی فرهنگی» بین زن و شوهر و خانوادههای این دو است. به عبارت روشنتر، باید بین زن و شوهر، «سنخیّت» باشد و آنها با همدیگر تفاهم داشته باشند.
ازدواج، نباید بدون تحقیق و بر اساس عشقبازیهای زودگذر باشد. زن باید مرد را ببیند و مرد نیز او را ببیند و علاوه بر دیدن ظاهر همدیگر، طی چند جلسه گفتگو از حالات و اندیشههای همدیگر آگاه گردند. تحقیق در سیرت به مراتب، مهمتر از تحقیق در صورت است.
مثلاً بعضی از مردها ذاتاً معاشرتی نیستند و علاقهای به رفت و آمد با دیگران ندارند؛ ولی بعضی از زنان معاشرتی هستند و همواره علاقهمندند که به خانه بستگان، دوستان و همسایگان رفت و آمد کنند. همچنین بعضی از زنان ذاتاً معاشرتی نیستند و در مقابل، بعضی از مردان معاشرتی هستند. بین این زن و مرد، سنخیّت و هماهنگی در معاشرت نیست. ازدواج چنین زن و مردی (به احتمال قوی) به اختلاف و کشمکش کشیده میشود.
اگر بین چنین زن و مردی پیوند زناشویی برقرار شد، باید افکار و سوابق خود را هماهنگ نمایند و حد متوسط را در نظر بگیرند و از افراط و تفریط دوری نمایند.
با کمال تأسّف! نوع تحقیقات در مورد صورت است. آیا زیبا بود؟ آیا بوی عرق نمیداد؟ آیا قامت رشید داشت؟ آیا از نظر موقعیّت اجتماعی و مدرک و حقوق، در سطح بالاست؟ و...؛ ولی درباره سیرت، تحقیق نمیشود. آیا نماز میخواند؟ آیا اول وقت نماز میخواند؟ آیا خودخواه و حسود نیست؟ آیا سخنچین و تجمّلپرست نیست؟ و...
قطعاً، مهمترین علل طلاقها و جداییها و اختلافات زناشویی، معلول عدم توجّه طرفین به سیرت است. آنها ملاک را صورت قرار دادند؛ غافل از آنکه هشتاد درصد زندگی، مربوط به سیرت است.
در بسیاری از موارد، صورت زیبا مشکلات را حل نمیکند، بلکه سیرت زیبا حلال مشکلات و گرهگشا است.
صورت زیبا نمیآید به کار/ ای برادر سیرت زیبا بیار
بسیار دیده شده که در ازدواجهایی که خویشاوندی بین زن و شوهر است، تحقیق نمیکنند و به همین مقدار که خویش و آشناست، اکتفا میشود؛ با اینکه بسیاری از افرادی که با هم خویش هستند، نمیدانند که آیا دختر یا پسر، نماز میخواند یا نه؟ صداقت و امانت دارد یا نه؟ همنشینان او خوباند یا نه؟
چنین انتخابی، قطعاً غلط و مسئله آفرین است.
درنتیجه: همچنان که تفحّص در صورت لازم است، تفحّص در سیرت نیز لازم است، بلکه لازمتر است و هماهنگی و كفو عرفی و فرهنگی نیز نقش به سزایی در برقراری ازدواج دارد.
دلیل اینکه توجّه به سیرت، مهمتر از توجّه به صورت است، روایاتی است، مانند: «اگر دین و اخلاق خواستگار را پذیرفتید، به او پاسخ مثبت دهید».[5] که قبلاً خاطرنشان شد.
در مورد، هماهنگی فرهنگی، امام صادق(ع) در ذیل گفتاری فرمود:
«اِنَّ الْعَارِفَةَ لا تُوضَعُ اِلَّا عِنْدَ عارِفٍ؛
زن آگاه و با معرفت، باید همسر مرد آگاه و با معرفت گردد».[6]
در اینجا توجّه به این نکته لازم است که در عین آنکه در انتخاب همسر، باید به «هماهنگی فرهنگی» بین آن دو توجّه شود، باید این توجّه بر اساس تساوی مطلق بین زن و مرد نباشد که غلط است، بلکه باید به تفاوتهایی که به تناسب ساختار وجودی زن و مرد، بین آنها در اسلام وجود دارد، نیز توجّه داشت و هیچگاه برتری زن در جنبههای عاطفی و برتری نوع مرد، در جنبههای عقلانی فراموش نگردد و برنامهریزیها بر این اساس تنظیم شود... روی همین پایه، امام علی(ع) فرمود:
«عُقُولُ النِّسَاءِ فِى جَمَالِهِنَّ وَ جَمَالُ الرِّجَالِ فِى عُقُولِهِمْ؛
عقلهای زنان در جمال آنان است و جمال مردان در عقلهای آنان است».[7]
این سخن بلندپایه، حاکی است که زنان میتوانند اندیشههای بلند انسانی را در قالبهای عواطف و احساسات پاک و هنرهای عاطفی آشکار کنند و مردان نیز میتوانند که عواطف بشری و ظرافتهای عاطفی را با سرپنجه عقل و تدبیر، تنظیم و هماهنگ سازند تا زنان، محکوم عواطف و عشق منهای اندیشه نگردند و مردان، مغلوب اندیشه خشک بدون عاطفه و عشق نشوند و هرکدام وظیفه خود را با هماهنگ کردن اندیشه و عاطفه تنظیم نمایند.
این تفاوت در ساختار و خلقت که بین زن و مرد است، دلیل بر ستایش مرد و نکوهش زن نیست، بلکه یک راهنمایی و دستورالعمل است تا هر کدام بر اساس ساختار وجودی خود به افراد خانواده و جامعه خدمت کنند؛ زیرا در محیط خانواده و جامعه هم عواطف لازم است و هم اندیشه و تدبیر تا کارها بر روال طبیعی و بدون دستانداز به پیش رود.[8]
خودآزمایی
1- در انتخاب همسر باید چگونه اقدام کرد؟
2- مهمترین علل طلاقها و جداییها و اختلافات زناشویی، معلول چیست؟
3- روایتی ذکر کنید که توجّه به سیرت، مهمتر از توجّه به صورت است.
پینوشتها:
[1] فروع کافی، ج ۱۴، ص ۳۲۲ و ۳۲۳.
[2] مستدرکالوسائل، کتاب النکاح، باب ۱۳، حدیث ۱؛ وسائلالشیعه، ج ۱۴، ص ۱۷، فَانظُر مَا تُقلِّدَهُ، فروع کافی، ج ۵، ص ۳۳۲.
[3] وسائلالشیعه، ج ۱۴، ص ۵۴.
[4] همان، ص ۵۲.
[5] فروع کافی، ج ۵، ص ۳۴۷.
[6] فروع کافی، ج ۵، ص ۳۵۰.
[7] امالی صدوق (ره)، مجلس ۴۰.
[8] توضیح این مطلب را در کتاب «زن در آیینه جلال و جمال» اثر آیتالله جوادی آملی بخوانید.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
محمد محمدی اشتهاردی